संत श्री चोखामेळा

संत चोखामेळा यांचा जन्म विदर्भातील बुलढाणा जिल्ह्यात देऊळगाव राजा तालुक्यातील मेहुण किंवा मेहुणपूरा येथे झाला असे मानले जाते. संत नामदेव हे चोखोबारायांचे गुरू होते व त्यांच्या संतमेळ्यातील एक वारकरी संतकवी होते. ते जातीने महार होते, त्यावेळच्या सामाजिक व जातीय भेदभावामुळे चोखोबांना मानहानी व अपमान सहन करावे लागले. स्पृश्य-अस्पृश्य, उच्च-नीच या गोष्टीमुळे त्यांना फार मानसिक त्रास होत असे. ते विठ्ठलाचे निस्सीम भक्त होते व सतत विठ्ठलाचे नामस्मरण करत असत, मात्र पंढरपूरात विठ्ठलाच्या या साजऱ्या-सावळ्या रुपाला मी महाद्वारातूनच फक्त पाहू शकतो, त्याला उराउरी भेटू शकत नाही, सर्वजण भगवंताची लेकरं आहेत तर आपल्याच बाबतीत हा भेदभाव का? मंदिराच्या आत प्रवेश करू शकत नाही याची त्यांना खूप मोठी खंत होती. प्रपंचासाठी चोखोबा मोलमजुरी करीत असत. मंगळवेढा येथील गावकुसाच्या कामात बांधकाम कोसळून अनेक मजूर त्यात मारले गेले. त्यामध्ये चोखोबा यांचाही मृत्यू झाला. बांधकाम कोसळून मयत झालेल्या मजुरांच्या हाडामासांचा तिथे चिखल झाला होता. त्यातील संत चोखोबांची हाडे नक्की कोणती? हा प्रश्न निर्माण झाला. यातील काही हाडांमधून विठ्ठल नामाचा गजर ऐकू येत होता. संत नामदेवांनी चोखोबांची हाडे ओळखून ती गोळा केली व पंढरपुरात विठ्ठल मंदिरासमोर त्यांची समाधी बांधली. चोखोबाच्या ३५० अभंग रचना सध्या उपलब्ध आहेत, त्यांना भोगाव्या लागणाऱ्या हालअपेष्टा ,वेदना ,उपेक्षा,मानसिक छळ यांचे पडसाद त्यांच्या या रचनांवर दिसून येतात व हृदयाला भिडतात. संत चोखोबांचा संपूर्ण परिवार हा विठ्ठल भक्त होता. चोखोबांच्या पत्नी, मुलगा कर्ममेळा, बहिण निर्मळाबाई व बहिणीचे पती बंका या सर्वांनीच विठ्ठलभक्तीवर अभंग लिहिले आहेत. हे अभंग आजही उपलब्ध आहेत