संत श्री दामाजीपंत

दामाजीपंत यांचा जन्म मंगळवेढा येथील एका शेतकरी कुटुंबामध्ये झाला. पंढरीचा विठोबा त्यांचे परमदैवत होते. बिदर येथील महंमदशाहच्या सैन्यामध्ये ते सेनापती होते. अब्दुलशाहशी झालेल्या लढाईमध्ये विजय मिळवल्यामुळे त्यांना खजिनदार हे पद बहाल करण्यात आले तसेच पुढे काही काळाने ते मंगळवेढ्याचे मामलेदार झाले. स्वतःमधील अंगभूत हुशारीमुळे त्यांना ही पदे मिळत गेली. मंगळवेढयामध्ये १३७६, १३७७ व १३७८ साली लागोपाठ भीषण दुष्काळ पडला. एकापाठोपाठ एक आलेल्या या नैसर्गिक आपत्तीमुळे सामान्य जनता पुरेपूर हवालदिल झाली व त्यांचे जगणे व उदरभरण होणे देखील मुश्कील झाले. दामाजीपंतांनी धान्याची दोन मोठी कोठारे बांधलेली होती. दुष्काळामुळे लोकांची झालेली वाईट अवस्था पाहून दामाजीपंतांनी ती दोन्ही धान्य कोठारे लोकांसाठी खुली केली. त्यांची ही कृती बादशाहला अजिबातच आवडली नाही व त्याने दामाजीपंत याना अटक करून बिदर येथे आणण्यास सैनिकांना पाठवले. त्याविषयीची दंतकथा अशी आहे की,या प्रवासादरम्यान प्रत्यक्ष श्री विठ्ठलाने दामाजीपंत यांचा नोकर विठू महार याचे रूप घेऊन सव्वा लाख सोन्याच्या मोहरा बादशाहला देऊन त्याची पोचपावती घेतली व ती  दामाजीपंतांच्या गीतेच्या पोथीत ठेवली. यानंतर दामाजीपंत यांची सुटका झाली व यथोचित सत्कार देखील झाला. दामाजीपंतांचा मृत्यू १३८२ मध्ये झाला. सुरुवातीला अगदी साध्या स्वरूपात त्यांची समाधी बांधण्यात आली होती मात्र नंतर छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे धाकटे पुत्र छत्रपती राजाराम महाराज यांनी त्याजागी घुमटावजा मंदिर बांधले व त्यात विठ्ठल-रखुमाई व दामाजीपंत यांच्या मुर्ती स्थापित केल्या