संत मुक्ताबाई

परमात्मा विठ्ठलाचे निःस्सिम भक्त असणारे दांपत्य रुक्मिणीबाई व श्री विठ्ठलपंत कुलकर्णी यांची कन्या व निवृत्तीनाथ, ज्ञानदेव व सोपानदेव या अलौकिक भावंडाची एकुलती एक भगिनी म्हणजेच मुक्ताबाई ! योगसम्राज्ञी, चितकला मुक्ताबाईंचा जन्म शके १२०१, प्रमाथि संवत्सर, आश्विन शुद्ध प्रतिपदा शुक्रवार रोजी सन १२७९ मध्ये झाला. अगदी लहान वयातच या भावंडांच्या वाट्याला अनाथपण व उपेक्षांचे जीवन आले होते व समाजातील लोकांकडून देखील प्रचंड मानसिक क्लेश व हेटाळणी मिळाली होती. मात्र एकमेकांच्या सोबतीने प्रत्येक अवघड प्रसंग निभावून नेण्याची ताकत त्यांना लाभली होती. मुक्ताईला असामान्य बुद्धिमत्ता लाभली होती. लहान असूनही प्रसंगी ती आपल्या वडील बंधूंची आईसमान काळजी घ्यायची. भ्रमित बुद्धी झालेल्या व आत्मसमाधानाचा अभाव असलेल्या १४०० वर्षे वयोमान असलेल्या चांगदेव महाराजांची ती गुरू बनली व त्यांना "चांगदेव पासष्टीचा" अर्थ उलगडून सांगितला. महाराष्ट्र प्रांताला अमूल्य अशी वारकरी संप्रदायाची परंपरा लाभली आहे. त्यामध्ये अनेक अशा स्त्रीसंत देखील लाभल्या आहेत,ज्यांनी आपल्या भक्तीचा ठसा आजतागायत उमटवलेला आहे. त्यामध्ये मुक्ताईचे नाव देखील खूपच आदराने घेतले जाते. संत ज्ञानदेवांनी समाधी घेतल्यानंतर मोठे बंधू निवृत्तीनाथ मुक्ताईला घेऊन तीर्थयात्रा करण्याकरिता निघाले. १२ मे १२९७ रोजी ती दोघे तापी नदीजवळ पोचले असता अचानक वीज कडाडली व त्या प्रचंड विजेच्या प्रवाहात मुक्ताई क्षणात लुप्त झाल्या.. मुक्ताईची समाधी जळगाव जिल्ह्यातील कोथळी येथे आहे