संत श्री सोपानदेव

विठ्ठलाचे परमभक्त असणाऱ्या रुक्मिणी व विठ्ठलपंत कुलकर्णी यांच्या चार अपत्यांपैकी सोपानदेव हे तिसरे अपत्य!.श्री सोपानदेवांचा जन्म शके ११९९, ईश्वरनाम संवत्सर, कार्तिक शुद्ध पौर्णिमा, रविवार रोजी सन १२७७ मध्ये झाला. निवृत्तीनाथ, ज्ञानेश्वर, मुक्ताई आणि सोपानदेव ही भावंडे अगदी लहान वयात असताना त्यांच्या मातापित्यानी देहत्याग केला. त्यांच्या पश्चात ही भावंडे कायम एकमेकांच्या सहवासात राहिली आणि वाट्याला आलेले प्रत्येक भोग, हालअपेष्टा व अपमान सर्वांनी मिळून सहन केले. पैठणहुन शुद्धीपत्रक आणणे, माधुकरी मागणे, कुठलाही प्रवास करणे या साऱ्या गोष्टीमध्ये ते सदैव एकसाथ आणि एकसंध असत. मात्र ज्ञानेश्वर महाराजांनी समाधी घेतल्यांनंतर ही घडी विस्कटली आणि सारा आनंद हरपल्या सारखा झाला. ज्ञानदेवांच्या प्रयाणानंतर आपणही या जगाचा निरोप घ्यावा असे या भावंडाना वाटू लागले व सर्वात आधी हा विचार सोपानदेवांनी बोलून दाखवला. ज्ञानेश्वर महाराजांचा आधार गेल्याने व विरक्ती वाटू लागल्याने सोपानदेव यांनी ज्ञानदेवांच्या  संजीवन समाधी सोहळ्याच्या अवघ्या महिन्याभरात म्हणजेच मार्गशीर्ष वद्य १३ शके १२१८ म्हणजेच सन १२९६ मध्ये सासवड येथे समाधी घेतली